Auteur : Jos Hermans
Dit is een update van een tekst van september 2010.
Tot voor twee weken had ik nooit van de “Tanzmetall”-band Rammstein gehoord. Tot cineast Paul Verhoeven in het VPRO-programma Zomergasten een fragment toonde uit één van hun luidruchtige shows. Het viel mij onmiddellijk op hoe de loeiharde hypnotische muziek op een erg theatrale manier aan de man werd gebracht, overigens met onmiskenbare doorsteken naar de nazi-esthetiek. Instinctief vermoedde ik dat er een verband was met Wagner. Al googlend kwam ik al snel te weten dat Katharina Wagner een grote fan is van de Oostduitse headbangers. Aan Bild verklaarde zij : "Als je hun muziekvideo's ziet, is dat natuurlijk heel intelligent omdat ze vaak heel opvallende opera-achtige middelen aanwenden". In 2008 stond in alle Duitse kranten te lezen dat ze rond Rammstein een event wilde ensceneren in het Teutoburger Wald. Daar is niets van in huis gekomen maar de liefde is gebleven. Ook René Pape lijkt een fan te zijn want hij nam een CD op (“Mein Herz brennt”) met muziek van Torsten Rasch op teksten van Rammstein. En regisseur Philip Stölz, ook een grote fan, heeft een deel van zijn inspiratie zeker ook bij Rammstein gevonden. En de vorige week aan longkanker overleden Christoph Schlingensief, niet in de laatste plaats berucht vanwege zijn rottende Parsifal-hazen in Bayreuth, zal zeker ook een fan geweest zijn.
Of hun liedjes nu over liefde of oorlog gaan, en of de bandleden nu links of rechts zijn, één ding is zeker : de muziek van Rammstein is niet Europees, maar Duits. "Onze muziek," legt leadgitarist Kruspe-Bernstein uit, "is Duits, en dat is wat er doorheen komt. Wat er van nature in de muziek zit, is wat het zo Duits maakt. We proberen gewoon de muziek te maken waartoe we in staat zijn. De klassieke muziek, de muziek van onze voorouders, is op een bepaalde manier doorgegeven. We hebben er een gevoel voor. Amerikaanse muziek, zwarte muziek, wij weten niet hoe we dat moeten doen.” En ook: " De anderen proberen de Engelsen en de Amerikanen te imiteren. Wij zijn bijna te Duits voor Duitsland. De Duitsers schamen zich een beetje voor hun nationaliteit. Ze hebben er een verstoorde relatie mee sinds de Tweede Wereldoorlog. Wij proberen een natuurlijke relatie met onze identiteit op te bouwen."
“Rammstein is de erfgenaam van de Duitse traditie van het muzikale genie. Hun ritmisch vakmanschap - feilloos en precies - is onmiskenbaar Duits, net als hun intuïtieve beheersing van muzikale spanning en ontlading. Vooral hun “bombast” doet denken aan Wagner, evenals de griezelige hypnotische kwaliteit van de muziek. De invloed van Carl Orff is te horen in Rammsteins gebruik van orkestrale arrangementen. Strijkerspassages exploderen in schedel-verpletterende aanvallen; lage, gesynthetiseerde akkoorden volgen en verdwijnen dan, het effect griezelig en opwindend. In vergelijking daarmee lijken Amerikaanse heavy metal bands onhandig, kinderachtig en anemisch. In overeenstemming met een lange Duitse muzikale traditie, zijn Rammsteins vocale lijnen, net als die van Schubert, volledig geïntegreerd in de muzikale textuur; het zijn niet slechts aria's met begeleiding. De Duitse taal functioneert bijna als een op zichzelf staand instrument. Met zijn sibilanten, harde fricatieven, unieke fonotactiek en klemtoonregels leent het Duits zich bijzonder goed voor krachtige, ritmische zang - zoals het zich natuurlijk ook leent voor krachtige, ritmische retoriek”, vindt Claire Berlinski.
De teksten van Rammstein lijken geïnspireerd door de Neue Sachlichkeit van de jaren 1920. Visueel refereren hun shows aan het naoorlogse expressionisme van een Otto Dix, veelvuldig opgeleukt met pyrotechnische stunts die Adolf Hitler zonder twijfel zou hebben gesmaakt. Misschien zelfs Richard Wagner, want het eerste bedrijf van Siegfried of het slot van Götterdämmerung is nooit veraf. Zoals ze zelf zeggen : "We voelen ons net zo theatraal als Wagner in zijn opera's. We houden van zwaar, bombastisch, romantisch. Zoals de richting die Wagner neemt."
Wagneriaan Rick Fulker van Deutsche Welle ziet heel wat overeenkomsten met Wagner en meent : "Deze jongens kunnen alleen afkomstig zijn uit een cultuur die Bach, Beethoven en Mozart voortbracht. Soms krijgen hun werken epische dimensies.” Anders uitgedrukt : het is door hun Duits zijn dat Rammstein de banaliteit van de popcultuur overstijgt.
Thema’s uit de Noordse en Duits mythologie duiken op in hun video’s, soms ook beelden van Leni Riefenstahl. Dat ze nazi’s zouden zijn wordt keihard ontkend. Rammstein was tegen de oorlog in Irak en ze hekelen het Amerikaans imperialisme. Zelf beweren ze links te zijn maar hun shows bulken van de referenties naar de extreemrechtse esthetiek van het fascisme die Susan Sonntag ooit omschreef als : "De kleur is zwart, het materiaal is leer, de verleiding is schoonheid, de rechtvaardiging is eerlijkheid, het doel is extase, de fantasie is de dood". Rammstein flirt met het verbodene om dat vervolgens glashard te ontkennen. Die dubbelzinnigheid is tekenend en wellicht de enige manier om te overleven binnen de muren van een natie die met haar verleden niet in het reine komt.
Hoe is het succes van Rammstein bij de Duitse jeugd te verklaren? Stel je voor dat je behoort tot de grote cultuurnatie Duitsland anno 1945 en je krijgt de verantwoordelijkheid voor het fascisme en de holocaust in de maag gesplitst. Nadat je door kauwgom knabbelende negers uit Amerika bent bevrijd wordt je vervolgens veertig jaar lang je culturele superioriteit ontzegd en wordt je een vorm van pacifisme opgedrongen. Dan valt de muur en komt één en ander weer terug naar boven drijven. Rammstein speelt in op dat complexe geheel van onderdrukte impulsen. Het succes van Rammstein is wellicht daardoor te verklaren dat het Duitsland helpt zijn identiteit terug te vinden na decennia van zelfhaat en vernauwing van de Duitse geschiedenis tot de holocaust.
Of zoals gitarist Paul Landers zegt : "De Duitsers hebben zeker een probleem. Vroeger was het "Deutschland über alles". En nu is Duitsland beneden alles. Helemaal onderaan. Ons probleem is dat we eigenlijk denken dat Duitsland best goed is. Maar bijna niemand vindt dat. Iedereen schaamt zich om Duitser te zijn en er is geen Duitse identiteit. Ons doel is om Duitsland te helpen, niet om openlijk patriottisch te zijn zoals de Amerikanen, maar om patriottisch te zijn en zich niet te schamen. Elk land heeft zijn sterke en zwakke punten. Sommige hebben meer karakter, andere minder. Naar mijn mening hebben Duitsers een bepaald soort karakter dat geen enkele andere nationaliteit heeft. Het is moeilijk te beschrijven. Het zou jammer zijn als dat zou verdwijnen." Die neue Deutsche Härte slaat niet op decibels.
Het was een leuk idee van dirigent Marcel Mandos om muziek van Wagner en van Rammstein samen te brengen in één concert. Dat was het concept waar het Noord Nederlands orkest samen met Rammstein-coverband Feuerengel twee jaar naartoe leefde. De twee uitverkochte concerten in februari van dit jaar moesten worden afgelast. Rammstein wilde niet met Wagner geassocieerd worden wegens zijn antisemitisme. Het houdt de voor Rammstein kenmerkende dubbelzinnigheid verder in het leven.
De captatie van Rammsteins show van maart 2012 in Parijs, met al zijn pyrotechnische bravoure, kreeg van de Zweedse regisseur Jonas Åkerlund een erg mooie, congeniale vormgeving. Integraal te bekijken op Arte Concert tot 29.11.2022.
Bron: Claire Berlinski, “Rammstein’s Rage. Heavy metal and the return of the Teutonic spirit”. Azure Online, Spring 2005