Against interpretation

Andreas Homoki met Das Rheingold in Zürich (****½)

Uliana Alexyuk, Niamh O’Sullivan, Siena Licht Miller als de Rijndochters © Monika Rittershaus

Auteur : Jos Hermans

“Ik wil de toeschouwer geen kant-en-klare interpretatie voorschotelen die hij te goeder trouw moet slikken, maar hem uitnodigen zijn eigen interpretatie te vinden van wat hij ziet”, laat regisseur Andreas Homoki optekenen in het programmaboek.

“Ik denk dat het een vergissing was om aan te nemen dat Wagner een bepaald politiek idee wilde overbrengen, een idee dat hij in een mythisch gewaad had gestoken en dat eenvoudig kon worden verwijderd. Hoewel niet kan worden ontkend dat Wagner in de Ring een kritische balans van zijn maatschappij opmaakt, grijpt hij niet naar de mythe omdat die hem een aantrekkelijke stoffage biedt, maar omdat het mythische perspectief de horizon aanzienlijk verbreedt. Het gaat dus niet om de geschiedenis van een bepaalde maatschappijvorm, maar om de mensheid, ja zelfs om het universum in zijn geheel”

Dat was 20 jaar geleden ook al het uitgangspunt van superestheet Robert Wilson, de vorige regisseur van De Ring in Zürich. Elke van buitenaf opgelegde interpretatie beschouwt Wilson nog steeds als een artificiële inmenging in de dialoog tussen het kunstwerk en het publiek. Maar in tegenstelling tot Wilson weet Homoki zijn acteurs tot meer te bewegen dan de pure esthetische pose. Want esthetisch is ook deze productie. Er zijn geen clowns of Jokers te bespeuren, de goden hoeven hun tijd op het podium niet te slijten in ondergoed of in kledij van het kringloopcenter maar in de elegante kostuums van Christian Schmidt. Homoki vertelt het stuk zoals Wagner het ooit bedoelde en projecteert er een subtiele vorm van humor op.

De Es-majeur akkoorden van de prelude bouwen zich op vanuit complete duisternis. Vervolgens is een huis te zien met vier identieke kamers met metershoge houten lambrizeringen. Ze staan op een draaitoneel dat bijna voortdurend in beweging is. Een venster en een antieke kast werken als sluizen naar het mythisch-magische universum van Wagners wereld. Twee deuren regelen het constante verloop van de personages. Het resultaat is dat de scène nooit verveelt. Het is een eenvoudig en geniaal concept. Simon Stone deed hetzelfde met Wozzeck in Wenen. Meer en meer regisseurs zien tegenwoordig de mogelijkheden van een draaitoneel.

Exemplarisch voor de efficiëntie van de gekozen scenografische oplossing is het kat-en- muisspel tussen de drie Rijndochters, drie archetypische blondjes met Marilyn Monroe-pruiken en satijnen nachtkleding, die met hun treiterig spel alle vier de kamers kunnen bespelen totdat de Nibelung Alberich, die langs het venster naar binnen is geklauterd, het Rijngoud steelt uit hun juweliersetui. Andere scènes winnen zowel aan intimiteit als aan intensiteit doordat enkel de betrokken personages in de kamer aanwezig zijn. Zo zal Wotan helemaal alleen de waarschuwende monoloog van de geblinddoekte zieneres Erda tot zich nemen.

Thomas Konieczny (Wotan) en Christopher Purves (Alberich) © Monika Rittershaus

Wotan, een bankierstype met een driedelig pak verschijnt aanvankelijk in een Chéreause ochtendjas. De speer (jawel!) wijkt zelden van zijn zijde. De niet zo snuggere Froh en Donner in gestreepte blasers met strooien hoeden en cricket bats doen denken aan oude foto’s van Claude Debussy. De magiër Loge, die af en toe pyrotechnische stunts uithaalt, lijkt op Jack Sparrow uit The Pirates of the Caribbean. Voor zijn ironische beschouwingen over de godenfamilie halverwege het stuk, stapt hij uit het frame van de voorstelling alsof hij het publiek toespreekt met alle zaallichten aan.

Alberich verdwijnt in de antieke kast na het opzetten van de Tarnhelm. De Wurm is een gevaarlijk-grappige draak die zijn hete adem vanuit de kast blaast en de Kröte is een gewone pad. Figuranten verbeelden de Nibelungen in zwarte pakken met mijnwerkersbrillen. Hun electronische aambeelden klinken door luidsprekers net als de stem van de onzichtbare Alberich en zijn knallende zweep. Die hanteert hij als een circusdompteur met pelsmantel en buishoed zoals Bryn Terfel destijds in Homoki’s Der Fliegende Holländer.

Subtiele grapjes doorkruisen het hele stuk. Zo valt een deur uit haar hengels na Alberichs vloek tot consternatie van de toneelmeesters en één van de reuzen stapt door een schilderij. Tenslotte zal de godenfamilie plaats nemen aan een lange tafel. Om zich van de klagende Rijndochters te bevrijden, sluit Wotan de deur. Heel subtiel allemaal.

Christopher Purves is een fantastische Alberich. De hele partij is intelligent gearticuleerd met een uitstekende dictie van het Duits en hij weet wat rubato kan doen in dienst van de expressie. Een geweldig debuut.

Thomas Konieczny verraste mij in gunstige zin na zijn eerder saaie Wotan in de streams vanuit Wenen. Het bewijst ook dat je een stem live in de zaal moet horen om ze te kunnen beoordelen. Het timbre mist nog altijd helderheid en de stem lijkt ook regelmatig in te vallen. Maar wanneer zij er moet staan dan projecteert ze geweldig met veel metaal. Uitsmijters als “Vollendet das ewige werk” en “So grüss ich die Burg” behoorden tot de zinnelijke hoogtepunten van de avond. Konieczny heeft ook de allure voor de rol.

Matthias Klink kan mij zelden écht bekoren, noch als vocalist noch als acteur, maar hier is hij te zien in één van zijn meest overtuigende karakterrollen. Patricia Bardon zingt een gave Fricka, mooi van timbre en zonder problematische registerovergangen. Kiandra Howarth geeft alle nodige zinnelijkheid aan Freia. Wolfgang Ablinger-Sperrhacke is een geroutineerde Mime met groot nuanceringsvermogen dat zeker nog van pas zal komen in Siegfried. Anna Danik is geen alt maar zingt toch een soliede mythisch-bezwerende Erda. Omer Kabiljak (Froh) en Jordan Shanahan (Donner) en de beide reuzen, David Soar (Fasolt) en Oleg Davydov (Fafner) zijn adequaat, maar niet verantwoordelijk voor het eigenlijke succes van de avond. Uliana Alexyuk, Niamh O’Sullivan en Siena Licht Miller als de Rijndochters vervolledigen de zeer homogene cast.

Gianandrea Noseda beloofde van een heldere, transparante orkestklank een halszaak te maken. Die belofte werd ingelost. Van de eerste Es-majeur akkoorden tot de magistrale “Einzug der Götter” komt Wagners partituur heel plastisch tot leven. Zo doet hij het orkest lachen als een hyena tijdens de eerste scène; de tuba’s donderen uit het plafond tijdens de opkomst van de reuzen. Noseda hanteert vlotte tempi en alle orkestrale tutti zijn overweldigend, dit in tegenstelling tot wat nogal wat perscommentaren over de première hebben bericht. De balans met de solisten was naar mijn gevoel quasi perfect.

Na de teleurstellende Wagner-streams van de afgelopen maand (Tristan und Isolde, Wenen en Der Ring des Nibelungen, Berlijn) was dit weer een grote Wagneravond. Iedereen, en dat zag je, had er zin in. Wellicht deelden ze het geloof in Wagner net zoals de regisseur. Feit is dat Homoki het beste uit al zijn acteurs heeft weten te halen en dat is wellicht het grootste compliment dat een regisseur kan krijgen.

De finale © Monika Rittershaus

NOOT. Van april 1853 tot het voorjaar van 1857 woonde Wagner in de voorste Escherhäuser in Zürich, tegenwoordig Zeltweg 11-13; hier werkte hij aan de tekst van zijn hoofdwerk “Der Ring des Nibelungen” en componeerde hij vervolgens in een ware creatieve roes Das Rheingold, Die Walküre en de eerste akte van Siegfried. Wagner rechtvaardigde de luxueuze inrichting van de flat, waarmee hij zich zwaar in schulden stak, door te zeggen dat hij een bijzonder aangename atmosfeer nodig had voor de compositie van de Ring.